Doğum Kontrol Yöntemleri
Doğum kontrolünün birazda tarihine değinecek olursak
Editor 
Op.Dr. Emrah Ergun
26.9.2019
Yücelen Muğla Hastanesi Kadın Doğum Uzmanlarımızdan Op.Dr. Emrah Ergun Dünya Doğum Kontrol Gününde Doğum Kontrol Yöntemleri ile ilgili bilgiler aktardı.
Doğum kontrol aletleri ya da aile planlamaları ile yeni tanışmış değiliz. Doğum kontrolünün birazda tarihine değinecek olursak;
İlk kullanılan araçların tarihi milattan önce 2000’lere dayanmaktadır. Rahim boynunu tıkamaya yarayan peserlerdir. Bazı medeniyetlerde koni haline getirilmiş yağlı kâğıt veya yarım limon bile kullanılmıştır.
Prezervatif 1900lere kadar yaygın olarak kullanılmasa da ünlü çapkın Casanova’nın 1700'lerde kuzu derisi bir prezervatif kullanıldığı yazılmıştır. Viktorya Çağı’nda doğum kontrolünü teşvik etmek veya onunla ilgili yazı dağıtmak yasa dışıydı.
Ancak 1920’lerde aktivist Marie Stopes, doğum kontrolünü ahlaki bir işlevden ziyade tıbbi bir işlev olarak göstererek bu toplumsal bariyeri yıktı. Stopes, kadınlara tavsiye veren ve özellikle rahim boynuna ait başlığı nasıl kullanmaları gerektiğini gösteren öncü bir doğum kontrol kliniği açtı.
1937’de bir Amerikan anketi doğum kontrol için çok büyük bir destek ( %71 den fazla ) olduğunu gösterdi. Fakat doğum kontrol için büyüyen rakamlarla açılan kliniklerin reklamlarını yapmak hala yasa dışıydı.
1950'lerin sonuna doğru kimyasal araştırmacılar doğum kontrol hapı geliştirdiler ve 1960’ta da ABD’de Gıda ve İlaç Dairesi onun kullanımını onayladı. Ama yine de her eyaletteki evli kadınlar 1965 yılına kadar, tüm eyaletlerdeki evli olmayan kadınlar da 1972 yılına kadar doğum kontrol haplarını kullanamıyorlardı.
TIME’ın 1967’deki kapağına göre hap, tıpta ve kadınların büyüyen özgürlük hareketinde devrimci bir hareket oldu…
En sık tercih edilen gebelik önleyici yöntemler doğum kontrol hapları, RİA (spiral) ve kondomdur. Ertesi gün haplarının da sık kullanılır, ancak gebelik önleyici etkisinin doğum kontrol hapları kadar yüksek olmadığı ve bu nedenle sadece acil durumlar için kullanılması gerektiği önemlidir. Her yöntemin kendisine göre avantajları vardır. Kişi kendine uygun olanı tercih edebilir. Gebelik önleyici yöntemler arasında sık tercih edilenlerden olan doğum kontrol hapları, çoğu kadın tarafından sorunsuzca kullanılabilir. Ancak ilk kullanım öncesi bir uzman doktor tarafından değerlendirme yapılması daha sağlıklıdır. Adet kanamasının süre ve miktarını azaltırlar. Adet ağrısını ve adet öncesinde başlayan (premenstrüel sendrom; karın şişkinliği ve ağrısı, meme gerginliği, baş ağrısı, tatlı yeme isteği, yorgunluk, uyku düzensizliği, duygusal değişimler, sinirlilik, sıkıntı, depresyon gibi) şikayetleri azaltırlar. Adetleri düzenli hale getirirler. Kıllanma, sivilcelenme, yağlanma şikâyetlerini azaltırlar. Cildi güzelleştirirler. Öte yandan AIDS-HIV, hepatit-B, hepatit-C, sifiliz, belsoğukluğu, HPV gibi cinsel yolla bulaşan hastalıklardan korunmak istenildiğinde tercih, kondom olmalıdır. Doktora ihtiyaç olmadan kullanılabilmesi de kondomun diğer avantajıdır. Ancak etkinliğinin yüksek olması için uygun kullanılması gerekmektedir. Herhangi bir hatırlatmaya gerek olmadan bir kere uygulandıktan sonra uzun süre (5- 10 yıl) koruma sağlayan RİA, emziren anneler tarafından da kullanılabilir. Doğum kontrol hapları, iğneler ve implantların kullanımı bazı durumlarda uygun değildir. “Hormon içeren yöntemler: karaciğer hastalığı, damar tıkanıklığı (kalp krizi, felç, pıhtı sorunu gibi), meme ve genital kanseri olanlarda kullanılamaz. 35 yaş üstü, diyabet, yüksek tansiyon, sigara içen, migreni olanlarda ilk tercih değildir. Bu hastalar ilaç kullanımı için mutlaka bir hekime başvurmalıdırlar. Doğum kontrol haplarının kullanımında dikkat edilmesi gereken noktalar : “Doğum kontrol haplarına, âdetin ilk 5 gününde başlamak gerekir. Her gün 1 hap alınır. 21 hap içerenlerde 7 gün, 24 hap içerenlerde 4 gün ara verildikten sonra, 28 hap içerenlerde ise ara verilmeden yeni kutuya geçilir. İlk 3 ay baş ağrısı, baş dönmesi, bulantı, memelerde hassasiyet gibi etkiler görülebilir ancak geçicidir. Kısırlık yapmaz. Etkisi sadece kullanıldığı dönemle sınırlıdır. Kullanılmadığı ayda gebelik potansiyeli geri döner.
Bu ilaçların gebelikten koruma mekanizmaları birçok değişik sistem ile olduğu için ideal kullanım ile gebelik ihtimali yüzde 0,3’dür. İlaç bırakıldıktan sonra ilk 6 ayda yüzde 83, ilk 1 yılda yüzde 94 oranında gebelik olabilir. Yani doğurganlığı engellemez. Doğum kontrol ilaçlarının kullanımı:
1- Düşük veya kürtaj sonrası ilk 7 gün içinde ilaca başlanılabilir.
2- Adet görmeyen kadınlarda gebelik testi yapılıp negatif olduğu öğrenildikten sonra ilaca başlanılabilir ama ilk 7 gün ek bir korunma yöntemi kullanılmalıdır.
3- Adet gören bir kadında ilaca âdetin 1. günü başlanır ise korunma hemen sağlanmış olur.
4- İlaç alındıktan ilk 2 saatte kusma olmuş ise etkisi azalabileceğinden ek bir korunma yöntemi kullanılmalıdır.
İlk kullanılan araçların tarihi milattan önce 2000’lere dayanmaktadır. Rahim boynunu tıkamaya yarayan peserlerdir. Bazı medeniyetlerde koni haline getirilmiş yağlı kâğıt veya yarım limon bile kullanılmıştır.
Prezervatif 1900lere kadar yaygın olarak kullanılmasa da ünlü çapkın Casanova’nın 1700'lerde kuzu derisi bir prezervatif kullanıldığı yazılmıştır. Viktorya Çağı’nda doğum kontrolünü teşvik etmek veya onunla ilgili yazı dağıtmak yasa dışıydı.
Ancak 1920’lerde aktivist Marie Stopes, doğum kontrolünü ahlaki bir işlevden ziyade tıbbi bir işlev olarak göstererek bu toplumsal bariyeri yıktı. Stopes, kadınlara tavsiye veren ve özellikle rahim boynuna ait başlığı nasıl kullanmaları gerektiğini gösteren öncü bir doğum kontrol kliniği açtı.
1937’de bir Amerikan anketi doğum kontrol için çok büyük bir destek ( %71 den fazla ) olduğunu gösterdi. Fakat doğum kontrol için büyüyen rakamlarla açılan kliniklerin reklamlarını yapmak hala yasa dışıydı.
1950'lerin sonuna doğru kimyasal araştırmacılar doğum kontrol hapı geliştirdiler ve 1960’ta da ABD’de Gıda ve İlaç Dairesi onun kullanımını onayladı. Ama yine de her eyaletteki evli kadınlar 1965 yılına kadar, tüm eyaletlerdeki evli olmayan kadınlar da 1972 yılına kadar doğum kontrol haplarını kullanamıyorlardı.
TIME’ın 1967’deki kapağına göre hap, tıpta ve kadınların büyüyen özgürlük hareketinde devrimci bir hareket oldu…
En sık tercih edilen gebelik önleyici yöntemler doğum kontrol hapları, RİA (spiral) ve kondomdur. Ertesi gün haplarının da sık kullanılır, ancak gebelik önleyici etkisinin doğum kontrol hapları kadar yüksek olmadığı ve bu nedenle sadece acil durumlar için kullanılması gerektiği önemlidir. Her yöntemin kendisine göre avantajları vardır. Kişi kendine uygun olanı tercih edebilir. Gebelik önleyici yöntemler arasında sık tercih edilenlerden olan doğum kontrol hapları, çoğu kadın tarafından sorunsuzca kullanılabilir. Ancak ilk kullanım öncesi bir uzman doktor tarafından değerlendirme yapılması daha sağlıklıdır. Adet kanamasının süre ve miktarını azaltırlar. Adet ağrısını ve adet öncesinde başlayan (premenstrüel sendrom; karın şişkinliği ve ağrısı, meme gerginliği, baş ağrısı, tatlı yeme isteği, yorgunluk, uyku düzensizliği, duygusal değişimler, sinirlilik, sıkıntı, depresyon gibi) şikayetleri azaltırlar. Adetleri düzenli hale getirirler. Kıllanma, sivilcelenme, yağlanma şikâyetlerini azaltırlar. Cildi güzelleştirirler. Öte yandan AIDS-HIV, hepatit-B, hepatit-C, sifiliz, belsoğukluğu, HPV gibi cinsel yolla bulaşan hastalıklardan korunmak istenildiğinde tercih, kondom olmalıdır. Doktora ihtiyaç olmadan kullanılabilmesi de kondomun diğer avantajıdır. Ancak etkinliğinin yüksek olması için uygun kullanılması gerekmektedir. Herhangi bir hatırlatmaya gerek olmadan bir kere uygulandıktan sonra uzun süre (5- 10 yıl) koruma sağlayan RİA, emziren anneler tarafından da kullanılabilir. Doğum kontrol hapları, iğneler ve implantların kullanımı bazı durumlarda uygun değildir. “Hormon içeren yöntemler: karaciğer hastalığı, damar tıkanıklığı (kalp krizi, felç, pıhtı sorunu gibi), meme ve genital kanseri olanlarda kullanılamaz. 35 yaş üstü, diyabet, yüksek tansiyon, sigara içen, migreni olanlarda ilk tercih değildir. Bu hastalar ilaç kullanımı için mutlaka bir hekime başvurmalıdırlar. Doğum kontrol haplarının kullanımında dikkat edilmesi gereken noktalar : “Doğum kontrol haplarına, âdetin ilk 5 gününde başlamak gerekir. Her gün 1 hap alınır. 21 hap içerenlerde 7 gün, 24 hap içerenlerde 4 gün ara verildikten sonra, 28 hap içerenlerde ise ara verilmeden yeni kutuya geçilir. İlk 3 ay baş ağrısı, baş dönmesi, bulantı, memelerde hassasiyet gibi etkiler görülebilir ancak geçicidir. Kısırlık yapmaz. Etkisi sadece kullanıldığı dönemle sınırlıdır. Kullanılmadığı ayda gebelik potansiyeli geri döner.
Bu ilaçların gebelikten koruma mekanizmaları birçok değişik sistem ile olduğu için ideal kullanım ile gebelik ihtimali yüzde 0,3’dür. İlaç bırakıldıktan sonra ilk 6 ayda yüzde 83, ilk 1 yılda yüzde 94 oranında gebelik olabilir. Yani doğurganlığı engellemez. Doğum kontrol ilaçlarının kullanımı:
1- Düşük veya kürtaj sonrası ilk 7 gün içinde ilaca başlanılabilir.
2- Adet görmeyen kadınlarda gebelik testi yapılıp negatif olduğu öğrenildikten sonra ilaca başlanılabilir ama ilk 7 gün ek bir korunma yöntemi kullanılmalıdır.
3- Adet gören bir kadında ilaca âdetin 1. günü başlanır ise korunma hemen sağlanmış olur.
4- İlaç alındıktan ilk 2 saatte kusma olmuş ise etkisi azalabileceğinden ek bir korunma yöntemi kullanılmalıdır.
