Çocuklarda Travma Sonrası Stres Bozukluğu
Editor 
Travma, kişinin günlük akışını beklenmedik şekilde bozan, kişiyi çaresizlik içinde bırakan olaylardır. İnsanların hayatında birçok olumsuzluk olabiliyor fakat bunların hepsine travma diyemeyiz. Ruhsal sorunlara yol açan travmalar, doğal afetler, insan eliyle yapılan travmalar (savaşlar, tecavüz, işkence), kazalar, beklenmedik ölümler, ciddi ve ölümcül hastalıklara yakalanmadır. Toplum içinde ruhsal travmaya yol açan olaylar oldukça fazladır, fakat herkesin ruhsal travma ile karşılaşma olasılığı aynı değildir. Kişinin içinde bulunduğu çevre, aile ve sosyal faktörü oldukça önemlidir. Suç oranının yüksek olduğu yerlerde oturan kişilerin, travmatik durumlarla karşılaşma olasılığı fazladır.
Travma İle Karşılaşan İnsanlarda Neler Gözlenir?
- Uykusuzluk
- Çabuk sinirlenme
- Çabuk irkilme
- Kâbuslar
- Gelecek ile ilgili plan yapmama
- Olayın tekrar yaşanacağı korkusu ile sürekli kaygılı olma durumu
- Olayların kişinin zihninde sürekli tekrarlaması, hatırlaması (flahback)
- Yabancılaşma
- Kaçınma davranışı
Bu durumlar kişide travma sonrası hemen ortaya çıkabilir ya da birkaç ay sonra başka tetikleyici bir olayla da ortaya çıkabilir. Kişinin yaşadığı durumu atlatması birkaç hafta sürebilir ve kendiliğinden atlatabilir de, fakat bazı kişilerde bu durum çok zorlayıcı olabilir ve yıllarca atlatamayabilir.
Ruhsal travmalardan sonra kişide depresyon görülme olasılığı da yüksektir. Depresyon, ruhsal travmadan sonra kişide ilk defa da ortaya çıkabilir ya da daha önce depresyon geçirmiş kimselerde travma sonrası da tekrarlayabilir. Depresyon dışında kaygı bozukluğu, alkol ve madde kullanımı da görülebilir.
Çocuklarda Travma Sonrası Stres Bozukluğu
Hiç beklenmedik anlarda ortaya çıkan üzücü ve korkutucu olaylar çocukların hayatını oldukça etkiler ve yetişkinlik döneminde de bu olayların izlerini görebiliriz. Çocuklarda görülen durumlar bazen yetişkinler için önemli bir durum gibi görülmeyebilir. Fakat çocuğun yaşadığı ya da tanık olduğu olayı nasıl içselleştirdiği ile ilgili bir durumdur bu. Doğal afetler, hırsızlık, taciz gibi olayların çocuğu derinden sarması travmaya neden olurken, çocuğun yılsonunda sahnede rolünü unutması ve izleyicilerin gülmesi de travmatize edebilir.
Çocuk beklenmedik bir olayla karşı karşıya kaldığında ya da tanık olduğunda bu durumu nasıl karşılayacağını, nasıl tepki göstereceğini bilemez ve kaygı seviyesi çok fazla artabilir. Çocuğun acı bir olayla karşılaşmasında, durumu nasıl yorumlayacağı, nasıl tepki vereceği, nasıl algılayacağı çevresinde yetişkinlere özelliklede anne ve babasına bağlı bir durumdur. Yaşanan olay çocuğun ilk defa karşılaştığı bir durum olabilir ve buna karşı bir davranış kalıbına geliştirmemiş olabilir. Bundan dolayı çocuğun ilk yapacağı şey ebeveyni izlemek olacaktır.
Travma Yaşamış Bir Çocuğa Nasıl Destek Olunur?
Çok severek oturduğunuz evinize bir gece hırsız girdi ve sabah panikle uyandınız. Her yer dağılmış, sizi maddi olarak zorlayacak kayıplarınız mevcut ve o evde artık eskisi gibi huzurlu değilsiniz. Yeni bir eve taşınıyorsunuz, çocuğunuzu yeni bir okula yazdırıyorsunuz, maddi olarak zorlanıyorsunuz fakat daha huzurlusunuz. Size kötü anlar yaşatan olay karşısında bir çözüm buldunuz ve zaman kaybetmeden uyguladınız.
Olumsuz bir durumla karşılaştığında ilk olarak çocuğun güven duygusu sarsılır ve yüksek düzeyde kaygı yaşar. Yetişkinler bu gibi durumlarda çocuğu korumaya almak için olay hakkında hiç konuşmayabilirler ve olay olmamış gibi davranabilirler. Bu şekilde olaya yaklaşmak çocuğu daha büyük bir belirsizliğin içine sürükler. Daha önce çocuğun belirsizliği tolere etmek için zorlandığından bahsetmiştik. Çocuk zorlandığı bu olay karşısında kendi içinde senaryolar üretebilir. Çocuğu travmatize den olay sonrasında çocukla durum hakkında konuşulmalı ve kafasındaki soru işaretleri giderilmelidir.
- Yaşanan durum çocuğun yaş düzeyine uygun şekilde anlatılmalıdır.
- Çocuğun durumu kabullenmesi ve algılaması zaman alabilir, çocuğa anlayış gösterilmelidir.
- Çocuğun olayla ilgili duygu ve düşüncelerini ifade etmesine izin verilmelidir.
- Çocuğun duygularını yönetmeye çalışmayın. ‘Sakın üzülme, hepimizin güçlü olması gerekiyor.’ gibi bir açıklama yerine ‘üzüldüğünün farkındayım ama biz hep yanındayız.’ demek çocuğu daha da rahatlatır.
- Çocuğunuz ile fiziksel temasta olmanız zorlu süreçlerde çok önemlidir.
- Çocuğun oynamasına ve resim yapmasına fırsat verilmelidir. Yaşadığı durumu dışa atması sağlanmalıdır.
- Çocuğun, yaşanan durum ile ilgili sorduğu sorulara mutlaka cevap verin, cevap veremeyeceğiniz durumlarda ise ‘ben de tam olarak bilmiyorum ama öğrendiğimde seninle paylaşacağım’ şeklinde çocuğa geri dönüş yapın.
- Çocuğunuza onu sevdiğinizi söyleyin ve bu günlerin geçici olduğunu belirtin. Çocuğun günlük yaşantısına tekrar dönebilmesi için ufak ufak sorumluluklar verebilirsiniz.
- Çocuğun içinde bulunduğu durum hakkında, beraber zaman geçirdiği yetişkinlere de bilgi verin.
Yukarda sıraladığımız maddeler çocuğun travmasını geçirecek düzeyde çözüm becerisi olmayabilir fakat yaşadığınız durumu daha hızlı ve sağlıklı atlatabilmeniz için gerekli davranışlardır.
Evine hırsız girdiği için ev ve okul değişikliği yaşayan çocuk, kendisinin cezalandırıldığını düşünebilir ve kendini suçlu hissedebilir. ‘Üzücü bir durum yaşadık, daha güvende olmak için yeni bir eve taşınacağız ve sana yeni bir oda kuracağız, bu sürede biraz zorlanabiliriz ama hep bir arada ve güvende olacağız. Yeni evimize yakın bir okula geçmek, senin yeni arkadaşlar edinmeni sağlayacak’ gibi bir açıklama çocuğu belirsizlikten kurtarır, yeni planların olması çocuğu düşünce olarak rahatlatır.
Çocukta Travma Sonrası Görülebilecek Davranışlar
- Uyku bozuklukları, sürekli kâbus görme
- Sürekli huzursuz olma
- Her durumda ağlama
- Alt ıslatma
- Çevresindeki nesnelere aşırı bağlanma
- Anne ve babadan ayrılmak istememe, okula gitmek istememe
- İçe kapanma
- İletişim problemlerinin oluşması
- Dikkatte azalma
- Olayın tekrarlayacağına dair sürekli kaygılı olma
- Travmatik olayla ilgili takıntılı düşünceler
- Küçük olaylara karşı abartı tepkiler verme
Çocuk yaşadığı olaydan hemen sonra bu tepkileri verebilir ve bu akut yas süreci olabilir fakat bu durumlar 6 aydan fazladır görülüyorsa çocuğa profesyonel destek sağlanmalıdır. Destek görmeyen çocuk yetişkinlik döneminde de zorluklar yaşayabilir.
Kaynaklar
http://www.psikiyatri.org.tr/halka-yonelik/28/travma-sonrasi-stres-bozuklugu
https://www.anxiety.org/post-traumatic-stress-disorder-ptsd#prevalence-of-ptsd
https://www.researchgate.net/publication/324994207_Travma_Sonrasi_Stres_Bozuklugunun_Psikoterapisi
https://www.dbe.com.tr/Yetiskinveaile/tr/psikolojik-travma-ve-emdr/cocuk-ve-genclerde-travma/
